Paganizmi nder popujt e vjeter te Epirit e Ilirise
punim studimor mbi 30 faqesh
Tomorri, Dodona dhe Desaret
Keta si emra emblematik te mitologjis se botes se vjeter te trojeve tona na vijne kurdohere se bashku qe nga ato kohe te largeta edhe pse rrebeshe te shumte kane rene ketej duke i shtuar ketyre edhe mjergullat e tymrat misterioze te historis qe kane pershkuar e mbuluar keto treva. Ata kane qendruar madheshtor jo vetem ne kujtesen e banorve te Epirit por edhe me gjere ne Mesdhe. Kjo qendrese vjen e pergjakur ne menyren me tragjike nga shpata, zjarri dhe besimet e tjera te imponuara po aq dhunshem mbi kete rajon. Por kjo qendrese eshte ngritur sa ne saj te karakterit vital te genit te rraces edhe ne saj te shtytjes nga njohja e shkrimeve te autorve te vjeter si dhe vlerave te shpetuara nga keto rrebeshe ne fragmentet e rrenojave te shumta qe i kane shoqeruar ata. Kemi te bejme me nje grup emrash te lidhur ngushte ne ngjarjet historike kjo i ben ata vellezer te perjetshem e te pa ndare ne te gjitha drejtimet e jetes qe njohim.
Ne studimin tone te pjesshem ne do te trajtojme disa enigma qe mendojme se do te na cojne ne perfitime te arsyeshme per njohje te metejshme te histories sone.
Dodona eshte emer pellasgjik i Tempujve te lashte ne Epir dhe eshte i lidhur pazgjidhmerisht me emrin tjeter pelasgjik Tomor dhe jane sinonim te njeri tjetrit ne rrugen e gjate e veshtire te jetes ne trojet tona. Emri Deserat eshte emri i mevonshem i Dodones, ka te njejetn kuptim por ne gjuhen latine.
C’dime ne per Dodonen dhe c’thone autoret e vjeter por edhe studjuesit per te. Etimologjia e ketij emri pellasgjik kush eshte, ku ndodhet Dodona dhe sa Dodona mund te kemi. A eshte e vertete se Dodona e Janines i ka te gjitha funksionet e Dodones se vertete e te plote. Cilat jane mosperputhjet midis shkrimeve te vjetra dhe terenit konkret dhe arsyetimet me argumenta pse Dodona eshte ne veri te Epirit perrreth malit te shenjte te Tomorrit.
Po keshtu do te vazhdojme arsyetimin edhe me emrin tjeter pellasgjik Tomorrin. Si shpjegohet qe emri i Tomorrit u ruajt si objekt dhe besim dhe Dodona ngeli si emer por i fshehur apo humbur si vend. A mos ekzistojne keto dy emra edhe ne gjuhe te popujve pushtues qe kane ardhur dhe jane asimiluar me vendasit e ne nuk ja njohim kuptimin per lidhje njohese.
A ka ndonje kod mistike ne deshifrimin e mithollogjise, legjendave dhe folklorit te larmishem per emerin Tomorr dhe Dodone. Patjeter qe ekziston por do njohur dhe studjuar me gjere se deri me sot emri Deserat qe mbante dikur zona perrerth Tomorrit dhe banoret e saj gjate vershimit romak ne keto treva te Epirit ilirik.
Pyetje te shumta dalin per cdo studjues te historis, shqiptaret edhe sot ashtu si dikur te paret e tyre ilire e me te hershmit pellazge njihen se jane mjaft supersticioz ndaj besimit te pare pagan dhe sudjuesit kane vene re se ky supersticizem eshte nje lloj i vecante besimi me vete dhe nga me te vjetrit qe njihet ne historine e njerzimit dhe qe eshte i lidhur me ngushte e ne menyre te gjithanshme e me rrenje te drejtperdrejta me pushtetin absolut te Zotit te vetem qe njohin dhe me kete shpjegohet ajo luhatje ekstreme apo qendrim i shqiptarve ndaj besimeve te tjera te kohrave te mevonshme te mpleksura me paganizmin pellasgjik.
Qe ne fillim te studimit jemi plotesisht te bindur se Dodone dhe Tomorr jane emra qe shpjegohen sot vetem ne gjuhen shqipe. Jemi munduar te gjejme ndonje shpjegim nga greqishtja e vjeter apo latinishtje por nuk kemi gjetur asgje te sakte. Edhe shume autore te vjeter e te rinj qe jane mare me kete problem nuk na kane dhene nje zgjidhje te argumentuar por thjesht nje hamendesim te pa shpjeguar. Por ne mendojme se e kemi gjetur misterin e te dy ketyre emrave dhe vazhdimin e perhershem te ezkistences se tyre por ne gjuhet e popujve qe ndikuan ne shekuj ne keto treva.
Le ta analizojme me kujdes qe nga shkrimet e hershme e deri ne gjurmet e sotme ne terenin konkret te Epirit Ilirik. Kush nga autoret e antikitetit e permend per here te pare Dodonen dhe cilat jane sherbimet e saj ne jeten e banorve te vjeter.
Homeri i madh shkruan nder te tjera edhe per Dodonen Pellazgjike ne poemen Iliadha, keshtu jane vargjet ne goje te Akilit kur i lutet Zeusit, zotit te Zoterve.
E kemi lexuar nga perkthyes te ndryshem dhe pa tjeter ka diferenca se varet nga cili gjuhe eshte perkthyer kjo veper, por kush ka njohje te mire te greqishtes se vjeter dhe e lexon sipas origjinalet pa tjeter eshte me prane se vertetes.
Homeri sipas nje perkthimi kendon….
.. O zot, mbret i Dodonave Pellasgjike
Qe banon ne ato vende te largeta
E sundon mbi Dodonen dimerkeqe
Kembezbathur e gjume perdhese
Nje perkthim tjeter e Homerit eshte
... o Zeus, mbret Dodonas e Pellazg
qe banon larg,
qe kujdesesh per Dodonen dimerkeqe,
ku perreth jane selet..
Mendoj se perkthimi i Perikli Konomit per pjesen e Dodones eshte me vlere njohese me te spikatur se na bie ne sy emri fatthenes, profeteshat (dragomanet) qe nuk e gjejme tek te tjeret
…o Zot, mbret Dodonas pellasgjik
qe banon ne ato vende te largeta
e sundon mbi Dodonen dimerkeqe,
per rreth teje banojne Selinjte,
Dragomenet, kembezbathur e gjurmeperdheas..,
Fjala dragomen kuptohet se do te thote perkthyes, shpjegues e ne rastin tone te vargjeve kuptohet se keshtu quheshin dikur fatthenat, fattregueset, profetesht e Orakullit.
Nga perkthimet e bera kuptohet qarte se behet fjale per shume faltore Dodonash ne Pellazgji, dhe emrit Dodone duhet ti japin atributet sipas kuptimit qe ka ky emer por edhe perfaqsimit te kultit perkates qe i sherbehet.
Per te treguar se keto dy emra Dodone, Tomorre jane pellasgjik, ilir, shqiptar ashtu si mjaft emra te botes se vjeter do te sjellim se pari shkrimet e Herodotit.
Cfare shkruan Herodoti, babai i historis (484-425 para Krishtit) per pellasget, ai ndermjet te tjerash shkruan …Tempulli i Dodones ka qene i vetmi, me i vjetri i gjithe te tjereve, ne kete benin konsakrime dhe popuj te tjere te Europes nga vende veriore te Ilirise”
Nga kjo thenie e Herodotit kuptohet qarte se ka dhe te tjere tempuj por ky eshte i vetmi me i vjeter, po keshtu duhet te kuptojme se vendodhja e tij eshte ne nje vend ku vijne edhe popuj te tjere te Europes qe ndodhen ne vendet veriore te Ilirise. Dhe eshte e qarte se tempulli Dodone eshte ne veri te Epirit dhe jo ne qender prane Janines, se po te ishte ne Janine historiani do te shkruante vende ne veri te Epirit, por duke qene ne veri te Epirit aty ku bashkohet me Ilirine eshte me i sakte mendimi i Herodotit dhe ne kete veri te Epirit do ta kerkojme Dodonen e vertete.
Ai ashtu si dhe Homeri i pershkruan pellazget bashkohes te mbijetuar te epokes kur jetuan vete dhe foles te dialekteve te kuptueshme nga shumica. Herodoti na deshmon fare qarte kur shkruan se pellasget nuk ishim greqishtfoles. Ai ndermjet te tjerash shkruan …une nuk jam ne gjendje qe te provoj me siguri gjuhen qe flisnin pellazget. Sidoqofte eshte e pranueshme te besh nje konkluzion prej gjuhes se folur nga pellazget te cilet jetojne akoma. Ka pellazge te cilet kane mundur te jetojne ne qytetin Kreston (emer shqip qe do te thote Kreshta jone, ose Koka jone, jane thesalasit e sotem). Gjenden te tjere pellazge te sistemuar ne Plakia (emer qe ruhet edhe sot ne gjuhen shqipe ne formen Plake, i Vjeter, i Moshuar) dhe Skylake (ne shqip sot me po ate kuptim te Shkulurit, te Larguarit) ne Hellespont. Gjenden gjithashtu nje numer komunitetesh te vogla pellazge qe e kane quajtur veten me tjeter emer. Ne se me lejohej te nxirja nje konkluzion nga keto raste, atehere na jepet e drejta te themi se pellazget kane qene foles te nje gjuhe te ndryshme
Ja si na e sjell legjenden e Dodones Herodoti ne historine e tij vellimi i II-te,
punim studimor mbi 30 faqesh
Tomorri, Dodona dhe Desaret
Keta si emra emblematik te mitologjis se botes se vjeter te trojeve tona na vijne kurdohere se bashku qe nga ato kohe te largeta edhe pse rrebeshe te shumte kane rene ketej duke i shtuar ketyre edhe mjergullat e tymrat misterioze te historis qe kane pershkuar e mbuluar keto treva. Ata kane qendruar madheshtor jo vetem ne kujtesen e banorve te Epirit por edhe me gjere ne Mesdhe. Kjo qendrese vjen e pergjakur ne menyren me tragjike nga shpata, zjarri dhe besimet e tjera te imponuara po aq dhunshem mbi kete rajon. Por kjo qendrese eshte ngritur sa ne saj te karakterit vital te genit te rraces edhe ne saj te shtytjes nga njohja e shkrimeve te autorve te vjeter si dhe vlerave te shpetuara nga keto rrebeshe ne fragmentet e rrenojave te shumta qe i kane shoqeruar ata. Kemi te bejme me nje grup emrash te lidhur ngushte ne ngjarjet historike kjo i ben ata vellezer te perjetshem e te pa ndare ne te gjitha drejtimet e jetes qe njohim.
Ne studimin tone te pjesshem ne do te trajtojme disa enigma qe mendojme se do te na cojne ne perfitime te arsyeshme per njohje te metejshme te histories sone.
Dodona eshte emer pellasgjik i Tempujve te lashte ne Epir dhe eshte i lidhur pazgjidhmerisht me emrin tjeter pelasgjik Tomor dhe jane sinonim te njeri tjetrit ne rrugen e gjate e veshtire te jetes ne trojet tona. Emri Deserat eshte emri i mevonshem i Dodones, ka te njejetn kuptim por ne gjuhen latine.
C’dime ne per Dodonen dhe c’thone autoret e vjeter por edhe studjuesit per te. Etimologjia e ketij emri pellasgjik kush eshte, ku ndodhet Dodona dhe sa Dodona mund te kemi. A eshte e vertete se Dodona e Janines i ka te gjitha funksionet e Dodones se vertete e te plote. Cilat jane mosperputhjet midis shkrimeve te vjetra dhe terenit konkret dhe arsyetimet me argumenta pse Dodona eshte ne veri te Epirit perrreth malit te shenjte te Tomorrit.
Po keshtu do te vazhdojme arsyetimin edhe me emrin tjeter pellasgjik Tomorrin. Si shpjegohet qe emri i Tomorrit u ruajt si objekt dhe besim dhe Dodona ngeli si emer por i fshehur apo humbur si vend. A mos ekzistojne keto dy emra edhe ne gjuhe te popujve pushtues qe kane ardhur dhe jane asimiluar me vendasit e ne nuk ja njohim kuptimin per lidhje njohese.
A ka ndonje kod mistike ne deshifrimin e mithollogjise, legjendave dhe folklorit te larmishem per emerin Tomorr dhe Dodone. Patjeter qe ekziston por do njohur dhe studjuar me gjere se deri me sot emri Deserat qe mbante dikur zona perrerth Tomorrit dhe banoret e saj gjate vershimit romak ne keto treva te Epirit ilirik.
Pyetje te shumta dalin per cdo studjues te historis, shqiptaret edhe sot ashtu si dikur te paret e tyre ilire e me te hershmit pellazge njihen se jane mjaft supersticioz ndaj besimit te pare pagan dhe sudjuesit kane vene re se ky supersticizem eshte nje lloj i vecante besimi me vete dhe nga me te vjetrit qe njihet ne historine e njerzimit dhe qe eshte i lidhur me ngushte e ne menyre te gjithanshme e me rrenje te drejtperdrejta me pushtetin absolut te Zotit te vetem qe njohin dhe me kete shpjegohet ajo luhatje ekstreme apo qendrim i shqiptarve ndaj besimeve te tjera te kohrave te mevonshme te mpleksura me paganizmin pellasgjik.
Qe ne fillim te studimit jemi plotesisht te bindur se Dodone dhe Tomorr jane emra qe shpjegohen sot vetem ne gjuhen shqipe. Jemi munduar te gjejme ndonje shpjegim nga greqishtja e vjeter apo latinishtje por nuk kemi gjetur asgje te sakte. Edhe shume autore te vjeter e te rinj qe jane mare me kete problem nuk na kane dhene nje zgjidhje te argumentuar por thjesht nje hamendesim te pa shpjeguar. Por ne mendojme se e kemi gjetur misterin e te dy ketyre emrave dhe vazhdimin e perhershem te ezkistences se tyre por ne gjuhet e popujve qe ndikuan ne shekuj ne keto treva.
Le ta analizojme me kujdes qe nga shkrimet e hershme e deri ne gjurmet e sotme ne terenin konkret te Epirit Ilirik. Kush nga autoret e antikitetit e permend per here te pare Dodonen dhe cilat jane sherbimet e saj ne jeten e banorve te vjeter.
Homeri i madh shkruan nder te tjera edhe per Dodonen Pellazgjike ne poemen Iliadha, keshtu jane vargjet ne goje te Akilit kur i lutet Zeusit, zotit te Zoterve.
E kemi lexuar nga perkthyes te ndryshem dhe pa tjeter ka diferenca se varet nga cili gjuhe eshte perkthyer kjo veper, por kush ka njohje te mire te greqishtes se vjeter dhe e lexon sipas origjinalet pa tjeter eshte me prane se vertetes.
Homeri sipas nje perkthimi kendon….
.. O zot, mbret i Dodonave Pellasgjike
Qe banon ne ato vende te largeta
E sundon mbi Dodonen dimerkeqe
Kembezbathur e gjume perdhese
Nje perkthim tjeter e Homerit eshte
... o Zeus, mbret Dodonas e Pellazg
qe banon larg,
qe kujdesesh per Dodonen dimerkeqe,
ku perreth jane selet..
Mendoj se perkthimi i Perikli Konomit per pjesen e Dodones eshte me vlere njohese me te spikatur se na bie ne sy emri fatthenes, profeteshat (dragomanet) qe nuk e gjejme tek te tjeret
…o Zot, mbret Dodonas pellasgjik
qe banon ne ato vende te largeta
e sundon mbi Dodonen dimerkeqe,
per rreth teje banojne Selinjte,
Dragomenet, kembezbathur e gjurmeperdheas..,
Fjala dragomen kuptohet se do te thote perkthyes, shpjegues e ne rastin tone te vargjeve kuptohet se keshtu quheshin dikur fatthenat, fattregueset, profetesht e Orakullit.
Nga perkthimet e bera kuptohet qarte se behet fjale per shume faltore Dodonash ne Pellazgji, dhe emrit Dodone duhet ti japin atributet sipas kuptimit qe ka ky emer por edhe perfaqsimit te kultit perkates qe i sherbehet.
Per te treguar se keto dy emra Dodone, Tomorre jane pellasgjik, ilir, shqiptar ashtu si mjaft emra te botes se vjeter do te sjellim se pari shkrimet e Herodotit.
Cfare shkruan Herodoti, babai i historis (484-425 para Krishtit) per pellasget, ai ndermjet te tjerash shkruan …Tempulli i Dodones ka qene i vetmi, me i vjetri i gjithe te tjereve, ne kete benin konsakrime dhe popuj te tjere te Europes nga vende veriore te Ilirise”
Nga kjo thenie e Herodotit kuptohet qarte se ka dhe te tjere tempuj por ky eshte i vetmi me i vjeter, po keshtu duhet te kuptojme se vendodhja e tij eshte ne nje vend ku vijne edhe popuj te tjere te Europes qe ndodhen ne vendet veriore te Ilirise. Dhe eshte e qarte se tempulli Dodone eshte ne veri te Epirit dhe jo ne qender prane Janines, se po te ishte ne Janine historiani do te shkruante vende ne veri te Epirit, por duke qene ne veri te Epirit aty ku bashkohet me Ilirine eshte me i sakte mendimi i Herodotit dhe ne kete veri te Epirit do ta kerkojme Dodonen e vertete.
Ai ashtu si dhe Homeri i pershkruan pellazget bashkohes te mbijetuar te epokes kur jetuan vete dhe foles te dialekteve te kuptueshme nga shumica. Herodoti na deshmon fare qarte kur shkruan se pellasget nuk ishim greqishtfoles. Ai ndermjet te tjerash shkruan …une nuk jam ne gjendje qe te provoj me siguri gjuhen qe flisnin pellazget. Sidoqofte eshte e pranueshme te besh nje konkluzion prej gjuhes se folur nga pellazget te cilet jetojne akoma. Ka pellazge te cilet kane mundur te jetojne ne qytetin Kreston (emer shqip qe do te thote Kreshta jone, ose Koka jone, jane thesalasit e sotem). Gjenden te tjere pellazge te sistemuar ne Plakia (emer qe ruhet edhe sot ne gjuhen shqipe ne formen Plake, i Vjeter, i Moshuar) dhe Skylake (ne shqip sot me po ate kuptim te Shkulurit, te Larguarit) ne Hellespont. Gjenden gjithashtu nje numer komunitetesh te vogla pellazge qe e kane quajtur veten me tjeter emer. Ne se me lejohej te nxirja nje konkluzion nga keto raste, atehere na jepet e drejta te themi se pellazget kane qene foles te nje gjuhe te ndryshme
Ja si na e sjell legjenden e Dodones Herodoti ne historine e tij vellimi i II-te,
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου